Gotycki zamek to najstarszy i najbardziej okazały zabytek stolicy Warmii i Mazur. Przez wieki stanowił serce miasta, które rozwijało się w jego cieniu. Kiedyś był domem Mikołaja Kopernika, obecnie mieści się tu siedziba Muzeum Warmii i Mazur, a komnaty i dziedziniec stoją otworem przed zwiedzającymi.
Kapituła Warmińska rozpoczęła wznoszenie budowli około 1348 r. Murowana konstrukcja powstała w miejscu ziemno-drewnianej strażnicy, założonej w zakolu Łyny w 1334 r. Początkowo zamek składał się tylko z jednego, północnego skrzydła, które ukończono w II połowie XIV w. Południowe, z masywną, 30-metrową okrągłą wieżą, dobudowano w połowie XV w.
Średniowieczne czasy świetności
Olsztyńska warownia była siedzibą administratora dóbr ziemskich Kapituły Warmińskiej. Od początku pełniła funkcje obronne, ale mieściła też skarbiec kapituły. Skuteczność militarną przetestowano już w 1356 r., kiedy zamek bezskutecznie próbowali zdobyć Litwini. Wojskową pieczę nad Kapitułą Warmińską do 1454 r. sprawował zakon krzyżacki, dlatego zamek w Olsztynie często znajdował się w centrum wojennej zawieruchy.
Po bitwie pod Grunwaldem wojska polskie bez walki zajęły go na dwa miesiące. W 1414 r. Polacy zdobyli go na kolejne kilka miesięcy po kilkudniowym oblężeniu. W czasie wojny trzynastoletniej przechodził z rąk do rąk, był okupowany przez Krzyżaków, ale ostatecznie przypadł Polsce razem z całą Warmią na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 r. Wojska zakonne podeszły pod zamek jeszcze w 1521 r., ale odstąpiły od oblężenia na widok dobrze przygotowanej obrony. Zorganizował ją Mikołaj Kopernik, który w latach 1516-21 dwukrotnie był w Olsztynie administratorem dóbr Kapituły Warmińskiej. Zostawił tu po sobie kilka pamiątek, m. in. jedyną w swoim rodzaju tablicę astronomiczną na ścianie krużganku.
Nowe życie wiekowej budowli
W ciągu kolejnych wieków zamek tracił znaczenie obronne. W latach 1756-58 dobudowano w nim wschodnie, otynkowane skrzydło mieszkalne w stylu późnego baroku. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. warownia przeszła pod panowanie Królestwa Pruskiego. Generalnemu remontowi i regotyzacji poddano ją w II połowie XIX w. Przebudowana jeszcze na początku ubiegłego stulecia, szczęśliwie przetrwała obie wojny światowe.
Dziś budowla składa się z dwóch gotyckich skrzydeł połączonych od strony Łyny murem kurtynowym oraz późnobarokowej części, przez którą prowadzi wejście na dziedziniec. Tamże znajdziemy kamienny posąg tzw. baby pruskiej przywieziony z Barcian, wersalski kamień graniczny z 1919 r., a także nieczynną studnię. Do 2006 r. obok niej rosła słynna, 120-letnia lipa, która jednak uległa silnej nawałnicy. Na dziedzińcu od 1974 r. odbywa się festiwal „Śpiewajmy poezję”.
Prowadząca do wejścia grobla dzieli dawną fosę na dwie części. Lewą zajmuje Amfiteatr im. Czesława Niemena, prawą – park z resztkami cylindrycznej baszty. Przy wejściu na groblę można przysiąść na ławeczce Kopernika. Na międzymurzu od strony południowej zachował się XVII-wieczny budynek załogi zamku, tzw. Magazyn Solny.
Za: visit.olsztyn.eu
